Γράφει ο Νίκος Ζυγογιάννης
Η σύνδεση τεχνολογίας και τέχνης είναι δεδομένη. Οι δυο όροι, τέχνη και τεχνική (και σήμερα τεχνολογία) έχουν κοινή ρίζα, το ρήμα τίτκω (=δημιουργώ). Επομένως, πρόκειται για δυο τομείς με τους οποίους ο άνθρωπος προσπαθεί να υπερβεί τη φύση του και να γίνει δημιουργός. Και, ενώ η τέχνη είναι δημιουργία αποκλειστική και ατομική, υλοποιείται με μέσα που της θέτει στη διάθεσή της η επιστημονική ή τεχνολογική γνώση, έρευνα και εφαρμογή. Επίσης, η ύπαρξη πολυτάλαντων ανθρώπων που κινούνται ταυτόχρονα σε όλους τους χώρους (της επιστήμης, της τεχνολογίας και της τέχνης) φανερώνει τη στενή σχέση και σύνδεση τεχνολογίας και τέχνης.
Η σύνδεση αυτή ξεκινά από την εποχή του Λεονάρδο Ντα Βίντσι (16ο αιώνα), που ενσάρκωνε τον αναγεννησιακό homo universaliw (τον πανεπιστήμονα άνθρωπο), αφού οι έρευνές του κάλυπταν τόσο την αναζήτηση της τελειότητας στη ζωγραφική όσο και τη μελέτη της πτήσης, της μηχανικής, των μαθηματικών και της γεωμετρίας. Συνδύαζε τέχνη και επιστήμη. Τα σχέδια αεροπλάνων ή υποβρυχίων που φιλοτεχνούσε είχαν καλλιτεχνική αξία, όπως η Μόνα Λίζα. Όμως, με την επιστημονική επανάσταση (18ος αιώνας) η επιστήμη ανέλαβε αποκλειστικά την αναζήτηση της αλήθειας και η τέχνη θεωρήθηκε ανίκανη να ανταποκριθεί. Έτσι, επιστήμη και τέχνη διασπώνται και μόλις τον 20ο αιώνα επανασυνδέονται. Η επανασύνδεση επιστήμης και τέχνης γίνεται με δύο τρόπους: αρχικά, οι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν τις ιδέες της επιστήμης και της τεχνολογίας και ύστερα και τα μέσα τους.
Έτσι, στις αρχές του 20ου αιώνα ιδρύθηκε στη Γερμανία μια καλλιτεχνική σχολή, η Ντόιτσερ Βέρκμπουντ, που στόχευε στη συνεργασία των Καλών Τεχνών και της χειροτεχνίας με τη βιομηχανία.. Έτσι γεννήθηκε ο βιομηχανικός σχεδιαστής του οποίου ο ρόλος είναι να βελτιώσει το προϊόν ως προς τη λειτουργικότητά του, αλλά και να επιμεληθεί την εμφάνισή του, ώστε να προσφέρει αισθητική απόλαυση στο χρήστη. Στη συνέχεια, η σχολή Μπάουχαους στο Βερολίνο από το 1919 προέκυψε από τη συνένωση της Σχολής των Τεχνών και Χειροτεχνιών με την Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών. Τα προϊόντα της σχολής ήταν έργα αρχιτεκτονικά (π.χ. Έπαυλη Σόμερφενντ στο Βερολίνο, πειραματική κατοικία στη Βα”ιμάρη), έπιπλα (καθίσματα από ατσάλινους σωλήνες, καρέκλες), φωτιστικά (οροφής και επιτραπέζια), κεραμεικά, υφάσματα, γραφικά (λογότυποι, αφίσες). Παράλληλα, στη δεκαετία του 1920, στη Ρωσία, γίνεται η αρχή μιας νέας ζωγραφικής τέχνης που στηρίζεται στις αρχές που διέπουν τη ζωγραφική, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική με αποτέλεσμα τη δημιουργία μνημειακών κατασκευών που είχαν χρηστική αξία. Ο καλλιτέχνης έπρεπε να διαθέτει περισσότερο γνώσεις αρχιτεκτονικής και μηχανικής παρά γνώση των κανόνων της φωτοσκίασης. Η τέχνη ενώνεται με τη ζωή και παρακολουθεί τη δομή και την οργάνωση της κοινωνίας και σκοπεύει στην εύρεση λύσεων σε πρακτικά και κοινωνικά προβλήματα. Στην αρχή σχεδιάζονται υφάσματα, πορσελάνες, έπιπλα, ρούχα έως και οικοδομικές εγκαταστάσεις και αργότερα δημιουργούνται ουτοπικές αρχιτεκτονικές κατασκευές που ονομάζονται “Αρχιτεκτονήματα”. Το αποκορύφωμα της σχέσης τέχνης και τεχνολογίας είναι το ουτοπικό σχέδιο τέχνης “Λετάτλιν” του Βλαντιμίρ Τάτλιν, σχέδιο για την υλοποίηση πτητικής μηχανής, που προοριζόταν να απελευθερώσει τον άνθρωπο από τα δεσμά της βαρύτητας.
Η σχέση τέχνης και τεχνολογίας ολοκληρώνεται στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα μέχρι τις μέρες μας με την υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών που σχετίζονται με την ψηφιακή επεξεργασία της πληροφορίας και της εικόνας από την τέχνη. Έτσι, όροι, όπως video art (βίντεο-τέχνη), computer art (τέχνη με κομπιούτερ, multia media art (τέχνη με πολυμέσα), new media art (τέχνη των νέων μέσων) και digital art (ψηφιακή τέχνη), περιλαμβάνονται στο λεξιλόγιο όσων ασχολούνται με την τέχνη.
Το video art, ως νέος τρόπος επικοινωνίας, έχει αμεσότητα λόγω εικόνας και ήχου. Γι' αυτό χρησιμοποιήθηκε από τους εικαστικούς ως νέος τρόπος έκφρασης. Δίνει τη δυνατότητα στο δημιουργό την προσλαμβανόμενη εικόνα να την υποβάλλει σε αισθητική επεξεργασία και να τη διευρύνει εννοιολογικά δίνοντάς της ψυχολογική, κοινωνιολογική, πολιτική διάσταση.
Επόμενο βήμα, η ψηφιακή εικόνα παράγεται με τη χρήση του υπολογιστή, που προσφέρει κίνηση, τρίτη διάσταση, φωτοσκιασμένο όγκο, χρώμα και έτσι δημιουργείται η εικονική πραγματικότητα. Τα παραγόμενα έργα είναι video games (βιντεοπαιχνίδια), έργα που αναφέρονται στη βιοτεχνολογία και τη γενετική, ενώ η νέα δυνατότητα εφαρμόζεται και στη διαφήμιση.
Τέλος, η τέχνη του διαδικτύου αποτελεί την ωριμότερη φάση στη σχέση της με την τεχνολογία, γιατί περιέχει το στοιχείο της επικοινωνίας και της συλλογικότητας, αφού σε κάποια έργα δίνεται η δυνατότητα στο θεατή να συμμετέχει ενεργά στην εξέλιξη και ολοκλήρωσή τους. Καλλιεργήθηκε, έτσι, η πεποίθηση ότι οι καλλιτέχνες είχαν βρει μια πλατφόρμα για ελεύθερη επικοινωνία, δημιουργία και διάλογο έξω από το πεδίο των ΜΜΕ και των επίσημων θεσμών τέχνης (μουσεία, γκαλερί), επομένως ότι πρόκειται για μια τέχνη κοινωνική αλλά και για πολιτική παρέμβαση.
Είναι, λοιπόν, η τέχνη συνυφασμένη με την κοινωνική πραγματικότητα εκφράζει την εποχή της. Σήμερα είναι συνδεδεμένη με την τεχνολογία και εκτός από τις αισθητικές και φιλοσοφικές, λαμβάνει και πολιτικές διαστάσεις...
ΝΙΚΟΛΑΟΣ Γ. ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗΣ
Καθηγητής
