στίχο γνωστού ποιήματος του Μανόλη Αναγνωστάκη (Μα ποιός με πόνο θα
μιλήσει για όλα αυτά;), με τον οποίο ο ποιητής αναζητά τον εκφραστή
των δεινών της αριστεράς, αναρωτιέμαι μήπως μια παρόμοια έκκληση θα
έπρεπε να απευθυνθεί και σε όσους θα μπορούσαν να συμβάλλουν στην
ανάδειξη της ιδιαίτερης φυσιογνωμίας της πόλης Λίμνης. Μια πρόταξης
δηλαδή του ειδικού βάρους που αυτή φέρει και της επισήμανσης των
δυνατοτήτων της να ηγηθεί των νέων διοικητικών και πολιτικών
μετασχηματισμών, οι οποίοι αναμένονται να λάβουν χώρα σε τοπική και
εθνική κλίμακα με την εφαρμογή της νέας διοικητικής μεταρρύθμισης
(Καποδίστριας ΙΙ).
Αφορμή για το παρόν άρθρο αποτέλεσε σειρά δημοσιευμάτων και
διασπορά φημών, οι οποίες φέρονται να αποκλείουν το ενδεχόμενο
ανακήρυξής της σε έδρα του διευρυμένου δήμου, ο οποίος, σύμφωνα με
έκθεση του Ι.Τ.Α. (Ινστιτούτο Τοπικής Αυτοδιοίκησης), θα προκύψει από
τη συνένωση των όμορων Δήμων Ελυμνίων, Κηρέως και Νηλέως. Κάποιοι,
βέβαια, εν απουσία αξιόλογων ανταγωνιστών, επιδιώκουν ήδη την επιβολή
μιας άλλης υποψηφιότητας, για την οποία ισχυρίζονται ότι ήδη έχει
αποφανθεί κάποιο Κονκλάβιο του Υπουργείου των Εσωτερικών.
Επειδή το όλο θέμα είναι πολύ σοβαρό και θα προδικάσει και την
επιτυχία του όλου διοικητικού εγχειρήματος, δε θα πρέπει να ανεχθούμε
ούτε μεθοδεύσεις κομματικών παραγόντων ούτε μια άνωθεν επιβολή κάποιας
πεφωτισμένης επιτροπής, αλλά το ζητούμενο πρέπει να απασχολήσει τις
τοπικές κοινωνίες προγενέστερα των δεσμευτικών αποφάσεων της Κεντρικής
Εξουσίας. Είναι αναγκαίο να ευρεθεί ένας τρόπος έκφρασης της τοπικής
λαϊκής βούλησης, η μόνη η οποία νομιμοποιείται να προβεί σε επιλογές
για θέματα που θα καθορίσουν και το μέλλον της. Και αν η οργάνωση ενός
μικρού δημοψηφίσματος δεν καταστεί δυνατή, ας αρχίσει επιτέλους μια
διαβούλευση για την ταμπακιέρα..
Σίγουρα η νέα έδρα θα πρέπει να φέρει την αίγλη της ιστορικής
νομιμοποίησής της ως κέντρου της ευρύτερης περιοχής, να ανταποκρίνεται
σε ένα ευρύ φάσμα συγκοινωνιακών, περιβαλλοντικών και οικονομοτεχνικών
απαιτήσεων, να διευκολύνει τον γεωγραφικό προσδιορισμό της, να μπορεί
να ικανοποιεί, να εντυπωσιάζει ή και να εμπνέει τον πολίτη ή επισκέπτη
της πόλης με τον ιδιαίτερο οικιστικό χαρακτήρα της και με την
γενικότερη ατμόσφαιρα που αυτή εκπέμπει.
Θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι το πόλισμα της Λίμνης
ανταποκρίνεται με τον καλύτερο τρόπο σε αυτές τις παραμέτρους, αφού
και η ιστορική της διαδρομή αντικαθρεφτίζει σε μια ελάσσονα κλίμακα
την εθνική πορεία. Έτσι, η αφετηρία της χάνεται στην αχλή της
μυθολογίας, η ιστορική της παρουσία είναι συνεχής και ενδιαφέρουσα,
πόλη εποικισμού αλλά και αποικισμού, γνωρίζει εποχές πραγματικού
μεγαλείου και ανάπτυξης, εμπλέκεται σε θρύλους, καταστροφές και
θαύματα, γνωρίζει τους δικούς της εφιάλτες, πρωτοστατεί στις εθνικές
περιπέτειες και, επειδή οι καιροί ου μενετοί, αναβαπτιζόμενη πάλι
μπορεί να κάνει την υπέρβαση για μια νέα εκκίνηση.
Η σχετικά πρόσφατη ιστορία της είναι όντως εντυπωσιακή: Έτσι
από τα μέσα του 16ου αιώνα και ύστερα διαμορφώθηκε σε κεφαλοχώρι της
ευρύτερης περιοχής και μάλιστα αποτελούσε κοινότητα (χωρίον) ελεύθερη
και ανεξάρτητη και όχι «τσιφλικοχώριον» (σύνολο κολλήγων), έχοντας το
δικαίωμα να διατηρεί, εκτός από τις ιδιαίτερες γεωργικές εκτάσεις των
κατοίκων της, και άλλες κοινόχρηστες ή κοινοτικές περιοχές ή δάση.
Αυτή η αίσθηση ανεξαρτησίας σμίλεψε μακροπρόθεσμα το φρόνημα των
κατοίκων της, διαμόρφωσε ένα ιδιαίτερο ήθος, αναγνωρίσιμο μέχρι
σήμερα, ικανού να αντισταθεί στην επέλαση της μεγάλης ιδιοκτησίας, η
οποία χαρακτηρίζει όλη τη Βόρεια Εύβοια από τα μετεπαναστατικά χρόνια
μέχρι και σύγχρονα. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η Λίμνη, ως έδρα
του Δήμου Αιγαίων, αποτελούσε το μόνο ολοκληρωμένο αστικό κέντρο της
ευρύτερης περιοχής, το οποίο διατηρούσε ελάχιστους δεσμούς με τον
αγροτικό χώρο και ζούσε κυρίως από το εισαγωγικό εμπόριο και τη
ναυτιλία. Οι δεκαετίες 1870, 1880, 1890 είναι για τη Λίμνη η «χρυσή
περίοδος». Η εντυπωσιακή αρχιτεκτονική κτιρίων της εποχής αντανακλά
αυτήν την ακμή της.
Παρά τη δεινή οικονομική και πολιτική συγκυρία, η οποία
επικρατεί στη χώρα μας στο τέλος του 19ου αιώνα, η Λίμνη, η οποία στο
παρελθόν, αναλογικά πάντα σε σχέση με τον πληθυσμό της,
πρωταγωνιστούσε σε ναυτικές και οικονομικές επιδόσεις, φαίνεται να
διαφεύγει από την στενωπό της εθνικής κρίσης.
Αιτία η εμφάνιση ενός νέου πλουτοπαραγωγικού πόρου και
μιας νέας παραγωγικής διαδικασίας, η οποία μελλοντικά θα μονοπωλήσει
τους προσανατολισμούς της τοπικής κοινωνίας και θα της εξασφαλίσει την
επιβίωσή της σε όλη τη διάρκεια του επόμενου αιώνα.
Βέβαια, σε προγενέστερο χρόνο μέσα από μια συνετή πολιτική
διεκδικήσεων των τοπικών ηγεσιών της και σειρά δικαστικών συγκρούσεων
της με το Ελληνικό Κράτος είχε κατορθωθεί, περίπτωση σπάνια, να
κατοχυρωθούν από το 1886 για την ίδια μεταλλευτικά δικαιώματα σε
περιαστικές δασικές της εκτάσεις και να αναγορευτεί σε έναν από τους
ελάχιστους μεταλλειοκτήτες δήμους της Ελλάδας. Στη συνέχεια από τις
αρχές του 20ου έχοντας απωλέσει το ναυτικό της χαρακτήρα θα αναδειχθεί
σε σημαντικό μεταλλευτικό και βιομηχανικό κέντρο, φιλοξενώντας μέσα
στον οικιστικό της ιστό ή στις παρυφές του και άλλες βιομηχανικές
μονάδες σχετικές ή άσχετες με το λευκόλιθο.
Αυτή την περίοδο δόθηκε από εμπνευσμένους δημάρχους της ο
κρίσιμος αγώνας για τη διατήρηση των κεκτημένων της μεταλλευτικών
δικαιωμάτων έναντι των ξενόφερτων επιχειρηματιών, που
δραστηριοποιούνταν στην περιοχή σε γειτονικούς εξορυκτικούς χώρους,
και οι οποίοι διαθέτοντας οικονομική δύναμη, πολιτική κάλυψη και
προωθημένη νομική υποστήριξη επιδίωξαν ανεπιτυχώς τον σφετερισμό του
τόσο κρίσιμου, για την τοπική οικονομία, περιουσιακού στοιχείου.
Τα νέα δεδομένα δημιούργησαν στην περιοχή συνθήκες πρόδρομης
εμφάνισης του Βιομηχανικού Φαινομένου, αφού οι αυξημένες ανάγκες των
βιομηχανιών της διαμόρφωσαν την προοπτική προσέλκυσης εκατοντάδων
εργαζόμενων από την υπόλοιπη Ελλάδα.
Για την ντόπια κοινωνία η συγκυρία της σύγχρονης
δραστηριοποίησης τόσων βιομηχανικών μονάδων, ήταν ένα δώρο ανέλπιστο,
ιδιαίτερα μάλιστα στη συγκυρία απώλειας του άλλοτε κραταιού της
ναυτικού στόλου. Έτσι, διαφαίνεται ότι η ίδια η πόλη και η ευρύτερη
περιφέρειά της διαφεύγει της κρίσης, η οποία είναι κοινός τόπος για
την Ελλάδα και στη διάρκεια του μεσοπολέμου, απολαμβάνοντας την άνεση
της εργασιακής αποκατάστασης των κατοίκων της και επιδεικνύοντας
διαχρονικά υποδειγματικές συμπεριφορές και εντυπωσιακή ανθεκτικότητα
απέναντι σε προσπάθειες άλωσης των ζωτικών της συμφερόντων.
Στη συνέχεια, θα πορευτεί μαζί με την υπόλοιπη περιοχή στην
εξορυκτική φρενίτιδα του λευκόλιθου συμμετέχοντας με τις κοινωνίες των
όμορων περιοχών σε ένα μεγαλειώδες ιστορικό πεπραγμένο, το οποίο στη
λήξη του, πέρα των άλλων ευεργετημάτων και καταστροφικών συνεπειών,
κληροδότησε στους κατοίκους την αναγκαιότητα της μελλοντικής
συνοδοιπορίας τους.
Εν κατακλείδι η Λίμνη τον 19ο και 20ό αιώνα ήταν πολύ
σημαντική για να περνά απαρατήρητη. Κρατικά έγγραφα, βιβλιογραφικές
αναφορές, δημοσιεύματα το επιβεβαιώνουν ακόμη και η σύγχρονη
τουριστική δημοσιογραφία κατατάσσουν την Λίμνη στους πιο ενδιαφέροντες
ταξιδιωτικούς προορισμούς. Αλλά και αυτή η μέριμνα διατήρησης του
Αρχείου της πόλης, του οποίου επιμελώς διασφαλίσθηκε η διάσωσή του και
απετράπη η συνήθης κατάληξή του σε Ινστιτούτα ή Βιβλιοθήκες των
Αθηνών, συνεπικουρεί μακροπρόθεσμα την αίγλη της πόλης και αντικρούει
κάθε δηκτικό σχόλιο περί εξωραϊσμού ή μεγέθυνσης της αξίας της.
Δυστυχώς η επιχειρούμενη εκ μέρους μου προσέγγιση δεν μπορεί
για ευνόητους λόγους να είναι εκτενέστερη. Για τον έχοντα διάθεση να
ενημερωθεί πληρέστερα μπορεί να ανατρέξει στην ιστοσελίδα:
http://www.diss.fu-berlin.de/diss/receive/FUDISS_thesis_000000005100.
Σαν λαός πολλές φορές ξεπεράσαμε σκοπέλους μέσα από την αναγωγή στον
ιστορικό μας αυτοπροσδιορισμό και απολαμβάνουμε θαυμασμού και
ιδιαίτερης μεταχείρισης από τη διεθνή κοινότητα ένεκα τιμής για τη
συμβολή μας στη διαμόρφωση του ανθρώπινου πολιτισμού. Τιμής ένεκεν
λοιπόν...
Δρ. Παλάντζας Γιάννης