Στη σημερινή ιστορική συγκυρία όλο και περισσότερο διαφαίνεται ότι η σοβαρότερη διάσταση της τρέχουσας κρίσης δεν αφορά τόσο τις αριθμητικές μειώσεις αποδοχών, καταθέσεων ή άλλων οικονομικών δεικτών όσο την έκπτωσή μας από πρότυπες, υποδειγματικές συμπεριφορές και την απομάκρυνσή μας από πάγιες αξίες του πολιτισμού μας.
Μια από τις σταθερές αυτές, που διαχρονικά αναγνωρίζονται ως σημαίνουσες για μια περιοχή, είναι αν και η πολιτιστική και περιβαλλοντική της φυσιογνωμία χαίρει σεβασμού και προστασίας από τους πολίτες της.
Δυστυχώς, στην περίπτωση της Βόρειας Εύβοιας η πολιτιστική και η περιβαλλοντική της υποβάθμιση αποκτά και ένα στοιχείο θεατρικότητας, αφού αυτή εκτυλίσσεται μπροστά στα μάτια των ραστούντων κατοίκων της, για τους οποίους δεν γνωρίζω ποιας έκτασης οικολογική καταστροφή ή πολιτιστική απαλλοτρίωση θα τους έκανε ενεργούς πολίτες και θα σηματοδοτούσε την έναρξη μιας διαφορετικής προσέγγισης του θέματος. Ατάλαντες και ανερμάτιστες δημοτικές αρχές, εδώ και δεκαετίες, δεν κατόρθωσαν να αντιληφθούν ούτε τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της περιοχής ούτε τη μοναδική φυσική και περιβαλλοντική φυσιογνωμία της Βόρειας Εύβοιας, αλλά υπόκεινται σε ένα είδος αναφυλαξίας σε κάθε προσπάθεια προστασίας και περιφρούρησής της. Έτσι, στην καλύτερη περίπτωση ή απαξίωσαν αυτή την πολιτιστική κληρονομιά ή στην χειρότερη εκδοχή τήν παραχώρησαν στην ιδιωτική πρωτοβουλία, δίνοντας τη δυνατότητα στη διαμόρφωση μιας φτηνής ελιτίστικης υποκουλτούρας και εκχώρησαν σε αυτήν την εκτέλεση πολύ αποδοτικών ευρωπαϊκών προγραμμάτων. Αναφορικά με το περιβάλλον και ιδιαίτερα του Βόρειου Ευβοϊκού Κόλπου δεν αναλήφθηκε καμιά πρωτοβουλία για τη σωστή διαχείριση και προστασία του.
Και όμως το θέμα είναι πάρα πολύ σοβαρό και σε πιο προηγμένα κράτη θα συνιστούσε ένα «καραμπινάτο» οικολογικό σκάνδαλο, ένα «Λάρκογκέϊτ». Τα στοιχεία παρόλο που είναι αποκαλυπτικά και προδικάζουν θανατηφόρους ορατούς και αφανείς κινδύνους, ωστόσο, μέσα από τη λογική αποδοχής των παράπλευρων απωλειών, διάδοχες κυβερνητικές αποφάσεις νομιμοποίησαν τις κερδοσκοπικές επιδιώξεις βιομηχάνων σε βάρος του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας. Τα στοιχεία είναι αποκαλυπτικά παρά την επίσημη άποψη της εταιρείας ότι πρόκειται περί ενός αδρανούς υλικού:
- «η γεωχημική μελέτη των αποθέσεων της σκουριάς στο βυθό έδειξε ότι το υλικό της σκουριάς αντιδρά με το θαλασσινό νερό μετά την απόρριψή του, με αποτέλεσμα να εκλύονται ιόντα νικελίου και χρωμίου στην υπερκείμενη του αποθέματος υδάτινη στήλη, της περιοχής απόρριψης, που στη συνέχεια διαχέονται στην ευρύτερη περιοχή του Β. Ευβοϊκού. Το υποθαλάσσιο αυτό απόθεμα αποτελεί πηγή μετάλλων, τα οποία μπορούν να απορροφηθούν από βενθικούς οργανισμούς και ψάρια που βρίσκονται σε άμεση επαφή με τη σκουριά και τα εμπλουτισμένα σε μέταλλα νερά των πόρων του ιζήματος. Η εκτίμηση των διαχρονικών τάσεων στη συγκέντρωση των μετάλλων έδειξε μια αυξητική πορεία στις συγκεντρώσεις των θαλάσσιων οργανισμών σε σχέση με την προηγούμενη δεκαετία και αύξηση των επιπέδων βιοσυσσώρευσης μετάλλων και σε περιοχές εκτός της περιοχής απόρριψης.
- Η απόρριψη της σκουριάς αποτελεί μια μηχανική όχληση στους φυσικούς πληθυσμούς με αποτέλεσμα να υφίστανται μείωση και υποχώρηση τα ευαίσθητα είδη, ενώ αντίθετα να παρουσιάζεται έξαρση άλλων ειδών περισσότερο ανθεκτικών. Η περιοχή υφίσταται μια συσσωρευτική επιβάρυνση και απώλεια της βενθικής βιοποικιλότητας.
- Η ανάκτηση του σημείου ισορροπίας και της βιοποικιλότητας προϋποθέτει παύση της απόρριψης. Εκτιμάται ότι ο χρόνος ανάκαμψης είναι τουλάχιστον 10 χρόνια. Ωστόσο, έκτακτα επεισόδια απόρριψης παλινδρομούν την βιοκοινωνία προς την κατάσταση διατάραξης».
- Νεώτερα, βέβαια, στοιχεία κάνουν την κατάσταση πιο απειλητική, αφού θέλουν επιβάρυνση του θαλάσσιου οικοσυστήματος και από πολυκυκλικούς αρωματικούς υδρογονάνθρακες, πυρολυτικής προέλευσης», που πιθανώς συνδέονται με το εργοστάσιο και είναι καρκινογόνοι.
Η αντίληψη «ό,τι δεν είναι άμεσα και βραχυπρόθεσμα επικίνδυνο για τον άνθρωπο είναι και επιτρεπτό» είναι ανθρωποκεντρική και δε συνάδει με τη σύγχρονη αντίληψη ότι το περιβάλλον και ειδικά το θαλάσσιο είναι φυσικό αγαθό και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως αποδέκτης υλικών προς απόρριψη. Δυστυχώς, η συγκεκριμένη εταιρεία δεν έχει ανακαλύψει ακόμα αυτή την αξία και το τραγικό είναι ότι δεν αποποιείται αυτής της ευκαιριακής της πρακτικής, πολλαπλά καταστροφικής, αφού άλλωστε και στην επίσημη ιστοσελίδα της η εταιρεία αναγνωρίζει το ατόπημα της απώλειας ενός υλικού ικανού, αν αποταμιευθεί χερσαία, να εξοικονομήσει για τις μελλοντικές γενιές μεγάλα αποθέματα άλλων μετάλλων (θυμήσου την ανάλογη περίπτωση των σκωριών της Λαυρεωτικής γης).
Μπροστά σε αυτή την απαράδεκτη κατάσταση νομίζω δεν πρέπει να μένουμε αδιάφοροι. Μέχρι στιγμής ποτέ το θέμα δεν συγκέντρωσε το ενδιαφέρον της ευβοϊκής πλευράς, παρά το γεγονός ότι η συγκεκριμένη εταιρεία υποτροπιάζει με περιβαλλοντικές παραβάσεις και στον ρου του ποταμού Κηρέα.
Η απόρριψης της σκουριάς συντελείται σε μια περιοχή που βρίσκεται στη σκιά του όρους Καντήλι. Οι υπώρειες του βουνού βρίσκονται σε απόσταση αναπνοής από το σημείο μηδέν, δημιουργώντας μια κραυγαλέα αντίφαση, αφού ο ορεινός όγκος του Κανδηλίου και οι ευβοϊκές του ακτές χαρακτηρίστηκαν ως περιοχή μεγάλης οικολογικής σημασίας (Νατούρα 2000, GR2420010). Για τους έχοντες πραγματοποιήσει μια παράκτια περιήγηση από τη Μονή Γαλατάκη μέχρι τη Δάφνη έχουν άμεση γνώση για το απαράμιλλης ομορφιάς και βιοποικιλότητας θαλάσσιο και χερσαίο περιβάλλον. Για τους ντόπιους κατοίκους, του παλαιότερου Δήμου Ελυμνίων, αλλά και για πολλούς άλλους λάτρεις της φύσης η περιοχή ήταν και είναι ταυτόσημη ενός επίγειου παραδείσου, στον οποίον συχνά προσέρχονται εκστασιαζόμενοι για ανάσες ζωής.
Αυτή η καταπληκτική αγριότητα του τοπίου, ο εντυπωσιακός όγκος του Κανδηλίου, τα πεύκα δίπλα στο κύμα, η άγρια πανίδα, η ιχθυόεσσα θάλασσα, η ατμοσφαιρικότητα της περιοχής, ακόμα και μια μικρή αποικία φωκιών, που προσπαθεί να ριζώσει στην περιοχή, απειλούνται όχι μόνο από την ανεξέλεγκτη και τριτοκοσμική δράση μιας βιομηχανίας αλλά και από την παρουσία στην περιοχή μακροχρόνιων ιχθυοκαλλιεργειών και από το αδιάκοπο όργωμά της από βαρέως τύπου αλιευτικά σκάφη.
Ήρθε ο καιρός να μορφωθεί κάτι καινούριο, μια νέα πρόταση ζωής, αντίληψης και δράσης, στην οποία πρωτεύοντα ρόλο θα έχουμε «εμείς» και όχι πολιτικοί παραγοντίσκοι, εθισμένοι καιροσκόποι, καρεκλοκένταυροι των Αθηνών.
Είναι ανάγκη να κατανοηθεί ότι ο Βόρειος Ευβοϊκός αποτελεί ένα κλειστό θαλάσσιο σύστημα, το οποίο δεν έχει απεριόριστες δυνατότητες εμπλουτισμού και αυτοκάθαρσης. Η ανάγκη ενός ενιαίου συστήματος διαχείρισής του μέσα από την εγκαθίδρυση τοπικά ενός φορέα που θα αναλάβει την συγκεκριμένη αποστολή, με την ανάπτυξη μελετών και εκτέλεση ευρωπαϊκών προγραμμάτων, κρίνεται περισσότερο από ποτέ αναγκαίος.
Η αρχή πρέπει να γίνει από κάπου και θεωρώ ότι ο νέος Δήμος Μαντουδίου-Λίμνης –Αγίας Άννας έχει την ευθύνη να δρομολογήσει τις εξελίξεις, αφού είναι και ο περισσότερο θιγόμενος. Το θέμα πρέπει να μπει στις προτεραιότητες του Δήμου, ξεκινώντας από τη συζήτησή του στο ερχόμενο Δημοτικό Συμβούλιο. Ο περιορισμός στην κοινοποίηση μιας απλής διαμαρτυρίας προς το αρμόδιο Υπουργείο ή την εταιρεία νομίζω μόνο μειδιάματα μπορεί να γεννήσει. Χρειάζεται μια πιο σύνθετη, καλά οργανωμένη και κλιμακούμενη προσπάθεια:
· Την καταρχήν συζήτηση της υπόθεσης στο Δημοτικό συμβούλιο, την εξαγωγή ενός πρώτου ψηφίσματος διαμαρτυρίας και εκδήλωσης ενδιαφέροντος για την οριστική διακοπή απόρριψης της σκωρίας, σε περιοχή αυξημένης οικολογικής και τουριστικής σημασίας, η οποία γειτνιάζει ή εντάσσεται στην επικράτεια του Δήμου.
· την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας και τη συστράτευση των κοινωνικών ομάδων της περιοχής στην ανάδειξη του θέματος.
· Την παρακολούθηση τήρησης των όρων της νέας ειδικής άδειας προς την εταιρεία ΛΑΡΚΟ, διάρκειας μέχρι 30/06/2012, την κοινοποίηση και στο Δήμο μας όλης της αλληλογραφίας σχετιζόμενης με την πρόοδο υλοποίησης του σχεδίου χερσαίας απόθεσης της σκωρίας και τη γνωστοποίηση των περιοδικών τεχνικών εκθέσεων του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε., σχετικά με την κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος.
· Την εκπόνηση ολοκληρωμένης πρότασης οικολογικής και τουριστικής αναβάθμισης της θιγόμενης περιοχής, μέσω ένταξής της σε καθεστώς προστασίας και τερματισμού των παραγόντων υποβάθμισής της.
· Την ίδρυση στη Λίμνη Ινστιτούτου Μελέτης και Προστασίας του Βόρειου Ευβοϊκού, την παραχώρηση του Κτιρίου Μελά για τη στέγασή του, την αναθέρμανση παλαιότερων επαφών με το τμήμα Υδροβιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την παράλληλη έκθεση σε αυτό της Συλλογής Θαλασσίων Οργανισμών του Κληροδοτήματος Χρηστομάνου. Υποδομή που συνάδει με την ιστορία και τη φυσιογνωμία της πόλης και θα τής προσδώσει και αναπτυξιακή τροχιά.
· Την αναζήτηση οικονομικής στήριξης του ανωτέρω εγχειρήματος μέσα από Ευρωπαϊκά Προγράμματα ή μέσα από τη λογική παραχώρησης αντισταθμιστικών οφελών της ίδιας της εταιρείας που θέλει να εξαγνιστεί για την προηγούμενη καταστρεπτική της δράση ή να νομιμοποιήσει τη νέα πιο συμβατή αντίληψη της για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
· Την παράσταση προς την Υπουργό Περιβάλλοντος… με ολοκληρωμένο πακέτο προτάσεων και με αίτημα την εφαρμογή και χρηματοδότησή τους.
Δυστυχώς, οι Ευβοιώτες έχουν πικρή πείρα από το θνησιγενές της μεταλλευτικής δραστηριότητας, της ληστρικής υλοποίησής της και των οικονομικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων που επέρχονται από την αναστολή της. Η διεθνής βιβλιογραφία μας πληροφορεί για πολλές περιπτώσεις βιομηχανιών, όπου οι εξορύξεις δεν αντιστρατεύονται τη περιβαλλοντική αρτιότητα της περιοχής, στην οποία λαμβάνουν χώρα, ούτε ότι είναι αναγκαίο να υποθηκεύουν το μέλλον και των επόμενων γενεών προκειμένου να μακροημερεύσουν.
Ζούμε σε μια περίοδο όπου η έννοια του δημοσίου αγαθού συνεχώς συρρικνώνεται και το αυτονόητο δικαίωμά μας για ένα υγιές περιβάλλον και αυτό να είναι υπό αίρεση. Αν με ρωτήσετε τι μάς επιφυλάσσει ο χρόνος που έρχεται θα σας απαντούσα ότι ο καλύτερος τρόπος για να προβλέψουμε το μέλλον μας είναι να το δημιουργήσουμε.
Δρ. Γιάννης Παλάντζας